Harvard Tıp Fakültesi’nde eğitmen olarak görev yapan aynı zamanda The Washington Post’un ‘Doktora Sor’ bölümünün köşe yazarı olan Trisha Pasricha, dışkı kaçırma sorununu yaşayan insanların çoğu zaman doktora gittiklerinde konuyu gündeme getiremediklerini, bu sorunun çözümü için etkili tedaviler mevcut olduğundan kendi hastalarına konuyu doğrudan sormaya özen gösterdiğini söyledi.
Hastalarına ilk önerdiği şeylerden birinin diyette lifi artırmak olduğunu söyleyen Pasricha’nın Massachusetts Genel Hastanesi’ndeki meslektaşlarından üçü, bu konuyu araştıran bir grubun parçası. Bu ekip, yaklaşık 60.000 yaşlı kadının katıldığı çalışmada, yüksek lifli bir diyetin, dışkı kaçırma riskinin azalmasıyla ilişkili olduğunu ortaya koydu. Kulağa mantıksız gelse de lif, gevşek dışkıyı toparlamak ve kolon tarafından su emilimini artırmak için oldukça faydalı… Aynı grupta yapılan başka bir analiz de işlenmiş et veya şekerli, gazlı içecekler tüketmenin dışkı kaçırma riskini artırdığına işaret etti.
“Ulusal Sağlık ve Beslenme İnceleme Araştırması’ndan elde edilen verilere dayanan bir çalışma, dışkı kaçırmanın ABD’li yetişkinlerin yaklaşık yüzde 8’ini etkilediğini söylüyor.”
Peki dışkı kaçırma problemi ülkemizde ne kadar yaygın?
Kimlerde daha sık görülüyor?
Hangi etkenler bu soruna zemin hazırlıyor?
Tedavisi nasıl yapılıyor?
Gastroenteroloji Uzmanı Prof. Dr. Esin Korkut ve Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Taha Can Tuman ile tüm yönleri ile dışkı kaçırma sorununu konuştuk.
1- Dışkı kaçırma tam olarak nedir? Bu kişiler neden dışkılarını tutamıyor?
Prof. Dr. Esin Korkut: Dışkı inkontinansı olarak bilinen dışkı kaçırma problemi, basit olarak bağırsak hareketlerinin kontrol edilememesi olarak tanımlanır. Bu probleme sahip olan bireyler dışkılarını tutmakta zorlanırlar. Bu zorlanma, sıvı veya katı haldeki dışkının istemsiz bir şekilde anüsten kaçırılması ile sonuçlanabilir. Ara sıra gaz çıkarırken dışkı sızıntısından, bağırsak kontrolünün tamamen kaybedilmesine kadar değişebilir.
2- Bu yaygın olarak görülen bir problem mi?
Prof. Dr. Esin Korkut: Toplumda görülme sıklığı yüzde 2 ila 15 arasında değişir. İleri yaş ve bakım hastalarında bu oran daha da artar. Ancak hastaların bu durumu zaman zaman gizlediği düşünülerek gerçek oranın daha fazla olduğu tahmin ediliyor. Dışkı kaçırma yaşlılarda daha yaygın olmasına rağmen her yaştan insanı etkileyebilir. Ayrıca kadınlarda erkeklerden daha yaygındır.
3- İshalken yaşanan dışkı kaçırma sorunu normal mi?
Prof. Dr. Esin Korkut: Katı dışkının rektumda tutulması gevşek dışkıya göre daha kolaydır. Bu nedenle ishalken dışkı kaçırma ihtimali daha yüksektir. İshal, dışkı kaçırmaya neden olabilir veya durumu daha da kötüleştirebilir. Ancak dışkı kaçırma sadece ishalken değil kabızlıkta dahi izlenebilir.
BU BİR YAŞLILIK HASTALIĞI DEĞİL
4- Pek çok kişi böyle bir sorunla karşılaştığında utandığından dolayı bu durumu saklıyor ya da ‘Geçicidir nasıl olsa’ deyip görmezden gelebiliyor. Bu bir yaşlılık hastalığı mı? Yaşlılarda sık sık dışkı kaçırmak normal mi?
Prof. Dr. Esin Korkut: Dışkı kaçırma yaşlılarda ek hastalıklar, ilaç alımı vb. nedenlerden dolayı daha yaygın olmasına rağmen bir yaşlılık hastalığı değildir. Dışkı kaçırma her yaştan insanı etkileyebilir. Yaşlılarda da dışkı kaçırma sorunu normal kabul edilmemeli, altta yatan nedene odaklanarak tedavi edilmelidir.
Pasricha, dışkı kaçırmaya ishal, irritabl bağırsak sendromu, inflamatuar bağırsak hastalığı ve laktoz intoleransı gibi sorunların neden olabileceğini, dahası bu sorunun diyabet ve hatta nörolojik problemler gibi belirli sağlık durumlarının da bir işareti olabileceğini söyledi ve ekledi: “Bunların dışında bazen tetikleyiciler, farkında olmadan yaptığımız şeyler olabilir. Örneğin ilaçların yan etkileri, yapay tatlandırıcılar acil dışkıya yol açan etkenlerdendir.” Yaşlandıkça kazara bağırsak sızıntısı yaşama ihtimali artacağına, bu riskin bir kısmının, yaşlanmayla birlikte ortaya çıkan ve dışkının varlığını fark etmeyi ve onu kontrol altında tutmayı zorlaştıran kas ve nörolojik değişikliklerle ilgili olduğuna dikkat çeken Pasricha, yaşlılar arasında demans ve hareket kabiliyetinin azalmasının dışkı kaçırma olasılığını artırdığını ifade etti. Pasricha, yine de kişinin yaşı ne olursa olsun sık sık dışkı kaçırmanın normal olarak değerlendirilmeyeceğini söyledi.
5- Yetişkinlerde görülme sıklığı nedir? Hangi durumlarda yaşanabilir?
Prof. Dr. Esin Korkut: Dışkı inkontinansının potansiyel nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:
Kas hasarı: Rektumun ucundaki kas halkalarının yaralanması dışkıyı tutmayı zorlaştırabilir. Bu tür hasarlar doğum sırasında meydana gelebilir. Rektumdaki dışkıyı algılayan sinirlerin veya anal sfinkteri kontrol eden sinirlerin yaralanması dışkı inkontinansına yol açabilir.
Aşağıdakiler de dahil olmak üzere pek çok şey bu sinirlere zarar verebilir:
Doğum
Bağırsak hareketleri sırasında tekrarlanan ıkınma
Uzun süreli kabızlık
Omurilik yaralanması
Felç
Diyabet
Multipl skleroz
Kronik kabızlık: Kronik kabızlık, rektumda kuru, sert bir dışkı kitlesinin oluşmasına ve geçemeyecek kadar büyümesine neden olabilir. Uzun süreli kabızlık kas ve sinirlerin zayıflamasıyla bağırsak hareket kontrolünün azalmasına yol açabilir.
İshal: Katı dışkının rektumda tutulması gevşek dışkıya göre daha kolaydır, bu nedenle ishal dışkı inkontinansına neden olabilir veya sorunu daha da kötüleştirebilir.
Hemoroid: Hemoroid rektumdaki damarların şişmesidir. Bu şişmiş damarlar anüsün tamamen kapanmasını engelleyerek dışkının dışarı sızmasına neden olabilir.
Rektumda depolama kapasitesi kaybı: Genellikle rektum dışkıyı barındıracak şekilde genişler. Rektum yaralanmış veya sertleşmişse gerektiği kadar esneyemez ve fazla dışkı dışarı sızabilir. Ameliyat, radyasyon tedavisi veya inflamatuar bağırsak hastalıkları bu duruma örnek verilebilir.
Ameliyat: Hemoroidin alınması gibi rektum ve anüsü içeren ameliyatlar, dışkı kaçırmaya yol açan kas ve sinir hasarına neden olabilir.
Rektal prolapsus: Dışkı kaçırma, rektumun anüse düştüğü bu durumun bir sonucu olabilir. Rektal sfinkterin sarkma nedeniyle gerilmesi, rektal sfinkteri kontrol eden sinirlere zarar verir. Bu ne kadar uzun sürerse sinirlerin ve kasların iyileşme olasılığı o kadar az olur.
Rektosel: Bağırsağın fıtıklaşmasında dışkı inkontinansı gelişebilir.
6- Dışkı kaçırma sorunu için hangi testler yapılır?
Prof. Dr. Esin Korkut: Belirtilerin süreci, eşlik eden hastalık varlığı, ilaç kullanımı gibi nedene yönelik sorular sorularak anüs bölgesinin görsel muayenesi yapılır. Parmakla rektal muayene haricinde dışkı kaçırmanın nedenini belirlemeye yardımcı olacak bir dizi test mevcuttur:
Balon çıkarma testi: Rektuma küçük bir balon yerleştirilir ve suyla doldurulur. Ve bunu çıkarma süresi ölçülür.
Anal manometri: Anal sfinkterin sıkılığını ve rektumun hassasiyetini ve işleyişini ölçmeye yardımcı olur.
Anorektal ultrasonografi: Sfinkterinizin yapısı kontrol edilir.
Proktografi: Rektumun ne kadar dışkı tutabildiği ve dışkıyı dışarı ne kadar atabildiği ölçülür.
Kolonoskopi: Tümör, organ sarkması ve enflamatuar hastalıklar gibi ikincil nedenlerin dışlanmasını sağlar.
Manyetik rezonans görüntüleme (MRI) / defekografi: Altta yatan sebebin prolapsus veya rektosel olup olmadığını göstermek amacıyla yapılır.
7- Dışkı kaçırmanın tedavisi nasıl yapılır? Ne zaman cerrahi müdahale gerekir?
Prof. Dr. Esin Korkut: Dışkı inkontinansında tedavi seçenekleri altta yatan neden ve durumun ciddiyetine göre değişebilir.
Beslenme şeklinin düzenlenmesi: Kabızlığı azaltın. Egzersizi artırmak, daha yüksek lifli yiyecekler yiyip sıvı miktarını artırmak gerekir. İshali kontrol edin. Bağırsak enfeksiyonu gibi ishalin nedenini tedavi etmek veya ortadan kaldırmak, dışkı inkontinansını önlemede yardımcı olabilir.
İlaçlar: Eşlik eden belirtilere uygun olarak ishal kesici ya da laksatif reçete edilebilir.
Bağırsak eğitimi: Düzenli bağırsak rutini elde etmeyi hedefler.
Pelvik taban egzersizleri: Pelvik taban kaslarının, kasılıp gevşetilme prensiplerine dayanarak güçlendirilmesi amaçlanır.
Biofeedback tedavisi: Bağırsak kontrolünün nasıl sağlanacağını öğretmeye yöneliktir.
Anal tıkaç: Makat bölgesine yerleştirilen yumuşak silikon ya da köpük tıkaç dışkılamanın kontrolünü sağlar.
Cerrahi girişim: Şiddetli vakalarda zarar görmüş kas ya da sinire müdahale ya da yapısal anomalilileri düzeltme sağlanabilir.
Dışkı kaçırma probleminin sebebe uygun yönetimi, belirgin semptom düzelmesi ve yaşam kalitesinin sağlanmasında önemlidir. Başvuru ne kadar erken olursa başarı şansı da o oranda atacaktır.
8- Doğumda meydana gelen yaralanmalar, pelvik taban kasları ve sinirleriyle ilgili sorunlar da bu probleme neden olur mu? Normal doğum sonrası böyle bir sorun yaşandığında enfeksiyon riski var mı? Tedavisi nasıl yapılır?
Doğuma bağlı yaralanmaların dışkı kaçırma riskinizi artırıp artırmadığına dair tıbbi literatürde görüşler var ancak bu durumun erkekleri de kadınlar kadar etkilediği biliniyor.
Pasricha, farkına bile varmadan bağırsak sızıntısı yaşıyorsanız bunun pelvik taban sorununa işaret edebildiğini, tuvalete ihtiyacınız varmış gibi hissedip zamanında tuvalete yetişemiyorsanız bunun da ishal gibi bir bağırsak rahatsızlığıyla ilişkili olabileceğini belirtti ve ekledi:
“Pelvik tabanla ilgili sızıntıya neden olan sarkma gibi başka sorunlar tespit edilebilir ve bunların düzeltilmesi için ameliyat gerekebilir. Bazen pelvik taban kaslarının işlev bozukluğu, anal kanala bir sonda yerleştirilmesini ve pelvik kasların dışkılama sırasında nasıl hareket ettiğini analiz etmeyi içeren özel bir fizik tedavi olan biofeedback’i gerektirebilir.”
9- Herhangi bir fiziksel neden yok ise dışkı kaçırmanın nedeni psikolojik olabilir mi?
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Taha Can Tuman: Enkoprezis, normalde bağırsak kontrolünün yapılmasının beklendiği 4 yaş civarından itibaren tuvalet dışındaki yerlere örneğin giysilere ya da döşemelere yineleyici dışkı yapma olarak adlandırılır. Bu tanıyı koyabilmek için en az üç ay boyunca en azından ayda bir kez yaşanması, herhangi bir laksatif ilaç kullanımı veya bir tıbbi durum ile ilişkili olmaması gerekir. Kabızlığa bağlı bir taşma kaçırması olup olmadığı değerlendirilir. Bu durum çocuklarda daha yaygın olsa da erişkinlerde de görülebilmektedir.
Erişkinlerde sıklıkla kabızlıkla ilişkili olsa da bunun dışında antipsikotik ilaçlar ya da spazm giderici ilaçların mide bağırsak sisteminin motilitesini bozması, bağırsak sinirlerinde hasara neden olan durumlar, bağırsak sorunları ve uygunsuz beslenmeye bağlı ortaya çıkabilir. Bunun dışında şizofreni hastalarında ve orta ve ağır zeka geriliği olanlarda, bunama, felç, Parkinson hastalığı, multipl skleroz, omurilik yaralanmalarına bağlı durumlarda enkoprezis görülebilir.
Şizofreni hastalarında, hastalarda bilişsel yıkımın giderek arttığı hastalığın ilerleyen dönemlerinde ve antipsikotik ilaçların kabızlık yan etkilerine bağlı olarak enkoprezis görülebilir. Bu hastalarda düzensiz beslenme, sıvı alımının yetersizliği, hareketsiz yaşam tarzı da enkoprezisi artıran diğer faktörlerdir.
Erişkin şizofreni hastalarında enkoprezis ciddi sıkıntıya neden olur ve hem hastalar hem de bakım verenler için büyük bir yük oluşturur. Bunama hastalığında da bilişsel yıkımın arttığı ileri evrede enkoprezis görülebilir. Bunama hastalarında bakım verenlerin bu konuda desteklenmesi gerekir. Enkoprezis, bakım verenler üzerindeki yükü oldukça artırmakta ve bakım verenlerde tükenmeye neden olan faktörlerin başında gelmektedir.
Enokprezis altta yatan neden tanımlanırsa, nedenin ortadan kaldırılması ile tedavi edilebilir. Bunun dışında laksatif ilaçlar, bağırsak hareketlerini destekleyen yüksek lifli diyet ve egzersiz, tuvalet programı oluşturmak ve dışkılama için fiziksel teknikler gibi davranışsal yöntemler kullanılabilir.
